اسلام اتے سائنس

بھولے ہوئے

 تناظرات

 یاد دلائے  گئے

اشاعت جون 2007

عام طور تے شبد الجبرا، القلی، الکوحل، اصطرلاب، نفتھا اور زرقون کیہ نیں۔ ایہہ سارے انگریزی شبد نیں جیڑے عربی اتے فارسی شبداں وچوں لئے گئے نیں جیڑے پچھے 70- 1150 عیسوی وچ سنے جانندے سن۔ جدوں کسے شک توں بغیر سائنس دی تعلیم دے لئی مرکز مشرق وسطٰٰی سگا۔

ہو سکدا اے کہ بوہت سارے لوکاں نوں سائنس اتے ریاضی وچ مشرق وسطیٰ دے اہم حصے دا پتہ نہ ہوئے۔ تھلے دتے گئے تھوڑے جیے ایناں حصیاں وچوں تھوڑیاں دا ذکر اے اتے فیر قرآن وچوں سائنسی بیانات دی تفتیش اے۔  تاہم، کیوجہ بوہت ساریاں طبعی ترقیاں ہویاں نے، ایناں دا ایتھے ذکر نئیں کیتا گیا۔ اوہناں نے اپنی گل بات نوں چنگا بنایا اے۔

ابتدائی مشرقِ وسطائی سائنس

ایتھوں تک کہ ابتدائی پرانے بابل دے غیر سامی لوکاں دے کول (3500 تا 200 ق م ) سارے جانوراں دی درجہ بندی سگی اوہ جانندے سگے۔ وڈے کیڑے جداں کہ لوکٹس پرندیاں دے نال، بحثیت اُڈن آلی مخلوق دے ڈھیر لگاوندے سگے۔ پہلوں دی مصری اتے بابلی ایہہ جانندے سی کہ کدوں پودے لگاونا شروع کرنے ہیں۔ ستاریاں نوں اپنی معاونت وچ راہنمائی دے لئی ورتدے سی۔ پہلوں دے لوکاں دے کول بوہت زیادہ ترقی بحری جہاز بناونے، ڈنگراں دی گلہ بانی کرنی  اتے سرجری ، ایتھوں تک کہ سر دی سرجری دے لئی سگی۔ مصری 2500 مسیح توں پہلوں دند صاف کرن دی کریم ورتدے سگے۔ ایناں دیاں تن بوہت اہم سائنسی خدمتاں تحریر، کاشتکاری، اتے دھات کاری سگیاں۔

ہو سکدا اے کہ ایہہ شروع دے سنسار دا ساریاں توں وڈا حصول اسکندریہ دی وڈی لائبریری سگی۔

اس ویلے ایتھے اک ہی مقام تے اصلی جلداں دی یا سنسار دے بوہت وڈے ادب دیاں نقلاں ہزاراں تے سواں وچ اکھٹیاں سگیاں۔

شروع دی انجینرنگ اتے فن

مصریاں دے کول 2500 مسیح توں پہلوں توں بحری جہاز سگے۔ فن تعمیر وچ انیاں دے کول مصر اتے سامی اتے بابل دے مستطیل منزل بہ منزل ستوناں وچ متاثر کرن آلیاں مخروطی تعمیراں سگیاں۔

بوہت گھٹ لوک ایس حقیقت نوں جانندے نے کہ شمال مشرق دا ایران اک بوہت وڈا ڈیم سگا، جیڑا 1800 مسیح توں پہلوں بنیا۔ اینے دوجے وڈے واقعات نوں ہندوستان اتے ایران وچ وڈی منتقلی دی راہ وکھائی۔

یمن وچ اک ڈیم نے شیبا دی سلطنت نوں اک اہم زرعی کاروباری مرکز بنا دتا، ایتھوں تک کہ ایہہ وی محمد توں اک صدی پہلوں ٹوٹی۔ ایتھاں تک کہ جھیلاں، اوچائی /واقع گھاٹیاں، اتے وڈی فصیلاں والے شہر اج وی متاثر کرن آلے نے۔ در حقیقت، جیکر اسوری شہر نینوہ نوں جہڑا پہلی وڈی جنگ وچ فرانس اتے جرمنی دے وچکار سگا، ایدا کوئی وی رخ آسانی نال زیر کرن دے لائق نئیں سگا۔ آخر کار ایہہ زیر کرلیا گیا، لیکن صرف جدوں قوثر دریا وچ طغیانی آئی اتے دیوار دا حصہ ٹوٹیا۔

شروع دی مشرق وسطیٰ دا ریاضی

ایہہ زرعی کارنامے ریاضی دی مدد دے بغیر نئیں کیتے جا سکدے سگے ۔ پرانے بابلیاں دی 60 دی گنتی دے نظام دی اک اساس سگی۔ اوہ مشترک اعداد پسند  کردے سگے؛مثال دے طور تے اوہ × a تقسیم کر دے ۔ پرانے بابل لوک پہلے لوکی سگے   بطور جیڑے

الجبرے دے یک کالمی اتے دو کالمی مسائل نوں ورتدے سگے۔ اک لوح جیڑی پلائمپٹن 322 آکھوندا سگا فیثا غورثین اعداد دا ٹیبل ہے (2       )بابلیاں نے اعداد دے مربعیاں نوں بطور مستطیل دے کھچن دے شمار کیتا اتے فیر رقبے نوں گنیا۔ ریاضیاتی طور تے، اوہ مربعیاں توں اوچا ہو کے کسے شے دے نال کم نئیں کر سکدے سگے۔ جدوں کہ بابلیاں دی "پائی"  دے لئی وکھریاں قیمتاں سگیاں، ایناں وچوں ساریاں توں ٹھیک 3۰125 سگی۔ دسویں صدی دے عربی ریاضی دان ابوالوفا ریاضی دے علم دے وڈے ٹرانسمیٹراںنوں دستکار اتے فنکار تجویز کردے۔ مصری تکونیات  بابلیاں توں ودھ سگی یا 3۰16 دی قیمت نوں کیوجہ مصری اک      زاویہ اتے

سمجھدے سگے۔ ایہہ 3۰14159  توں دور نئیں ہے۔ اینوں اینڈ پاپرس( سی 1650 ق م ) اتے ماسکو پاپرس قچ تقریباً  ایک ویلے وچ لکھیا گیا۔ بوہت ساریاں مصری عمارتاں دے 3 توں 4 رخ سگے، لیکن اوہ کدی وی فیثا غورث دے نظریے نوں جان دے نئیں سگے۔ سائنس اتے ریاضی پہلے ویلیاں وچ بوہت "عملی" سگے ۔ شاید ایس سبب توں، بوہت شدت نال، کسے نوں وی صفر دا تصور نئیں سگاس جدوں تک ایہہ ہندوستان وچ دریافت نہ ہویا۔

الجبرا کتھوں آیا؟

اسی جان دے آں پہلا الجبری مسلہ رہنڈپاپرس وچ محفوظ کیتا گیا۔ جہدی نقل مصری قبالہ نویس احمس نے ( سی 1650 ق م ) وچ کیتی۔ایہہ موسیٰ توں بوہت پہلوں ہے۔ جدوں کہ یونانی بنیادی طور تے جیومیٹری وچ دلچسپی لیندے سگے۔ چینی مسیح دے جمن توں پہلاں دو کالمی مساواتاں نوں حل کر سکدے سگے۔ اےء ہندواں (سی 628-1150 مسیح توں بعد) نے بوہت سارے مرکبی جملیاں نوں حل کیتا بغداد وچ محمد ابن موسیٰ الخوازمی (سی 825 عیسوی) ابو کمال ( سی 900 عیسوی) اتے الکارنی (سی 1100 عیسوی) نے ہور الجبرے نوں ودھایا۔ اوہناں نے یورپی علم ریاضی نوں متاثر کیتا جدوں چیسٹر دے رابرٹ نے الخوازمی دی کتاب تقریباً 1140 عیسوی وچ ترجمہ کیتا جیڑا لاطینی وچ لائبر الگوریزم آکھوائی جہدا عام مطلب "الخوازمی دی کتاب" ہے۔ لفظ الگوریزم بعد وچ الگورتھم اتے الجبرا بن گیا۔

تھلے دتیاں گیاں فہرستاںوچوں تھوڑیاں مشرق وسطیٰ اتے مسلمان سائنس داناں اتے ریاضی دان مشہور ناں نیں۔

ابو سینا (ابن سینا)  عیسوی	رومی اتے نویں ادوار دے وچکار اک بوہت وڈا طبیب ہون دے علاوہ، اوہ اک سائنس دان ، فلسفی، اتے منطقی وی سگا۔ جنے تقریباً 200 کم لکھے۔ انگلستان دے البرٹ میگنس نے ایہدے کولوں بوہت کچھ سیکھیا۔
ایوروس( ابوالوحید محمد بن احمد ابن محمد ابن روشد) 1126-1198عیسوی	ارسطو دی تعریف کرن آلا، اینے غربت اتے پریشانی دے بارے بوہت کچھ آکھیا کہ ایہہ مسلماناں دے زنانیاں دے نال ورتاو دی وجہ توں آئے۔
ایومیپس (ابن جیرول) 1021-1058 عیسوی	یہودی سینی فلسفی جیڑا ارسطو دے اصول نال ملیا ہویا۔
الکارنی سی-1100عیسوی	الجبرے وچ حصہ پایا

کیمیا / الکیمیائی اتے طبیعات

بغداد وچ عباسی خلیفیاں دا 9ویں یا 10ویںصدی الکیمیا دا اک سکول سگا۔ شروع دے عربی الکیمیائی کم دے کچھ حصے عربی اتے کچھ شامی وچ سگے۔ خالد بن یزید (708 عیسوی وچ مریا) ، اک منظم شامی راہب میرینیم، کتاب، کتاب الفہرست دے مطابق الکیمیا تے پہلا مسلمان لکھاری سگا۔ بوہت سارے الکیمیا داناں دی ذہانت نوں سیسے اتے دوجے مادیاں نوں سونا بناون وچ ضائع کیتا گیا، لیکن ایہدے نال نال اوہناں نے کیمیا دے بارے وی بوہت ساریاں شیواں پائیاں۔ ایتھے کجھ شاندار اتے عربی کیمیا دان نیں۔

جابر (جابر بن حیان) سی۔760 سی۔815	عرب کیمیا دان جہنے سرکی نوں کشید کیتا اتے نائٹرک ایسڈ بنایا۔ اینے دھاتاں دی ہیت نوں بدلن دے لئی تحقیق شروع کیتی اتے مائع پارے دے نال اینوں ریشہ دار بنایا۔ اوہ ایس قدر ذی اثر سگا  کہ کیمیا دا عرف عام ناں "جابر دا فن" سگا
ابن الہیشم	اینے دباؤ، مقناطیس، اتے عدسیاں دا مطالعہ کیتا، اینے آکھیا اسی اپنی آکھاں نال روشنی دے ٹکران دی وجہ توںاسی ویکھدے آں  نہ کہ شعاواں دکھاندیاں نیں
قتھل دین 1236 عیسوی	قوس قزح دی شکل دی وضاحت کیتی
رازی ( الرازی) سی۔ 850- سی۔ 925	فارسی کیمیا دان( اتےماہر فلکییات) جنے پلاسٹر آف پیرس بنایا اتےاِ ثمد دا مطالعہ کیتا
پاکستان کے عبدالسلام 1926-1996 عیسوی	اینے 1979 وچ علم طبیعیات وچ نوبل پرائز لیا۔ اوہ اک قادیانی سگا، جہناں دے لئی بوہت سارے مسلمان ایہہ آکھدے نیں کہ اوہ غیر مسلم بدعتی نیں۔

جابر(جابر بن حیان) (808 عیسوی، 193 ہجری وچ مریا) اک درویش صوفی سگا جہدی دمشق وچ اک لیبارٹری سگی۔ اینے 200 کتاباں لکھیاں جہدے وچ 80 کیمسٹری دیاں کتاباں سگیاں، ایہدے وچ رنگاں دی برانگیختی اتے وزن اتے پیمائش تے مشتمل کتاباں سگیاں۔ درحقیقت، دوجی عرف عام کیمسٹری "جابر دے فن" پر تھیں اینے اک پیمانہ بنایا جیڑا کہ تقریباً گرام دا وزن کر سکدا سگا۔ جدوں کی بعد وچ آون والے یورپی سوچدے سگے کہ ایہہ مادہ جیڑا

دے پہلے سارے آتشگیر مادیاں دا جزو خیال کیتا جاندا سگا ایس مواد وچ رلایا گیا جدوں اوہ ساڑے گئے۔ جابر نیں ٹھیک طور تے ایہہ سمجھیا کہ اک سڑے ہوئے مادے دی توانائی اپنے پچھے نا قابل احتراق خاک چھڈ کے چلی جاندی اے۔ اینے اگ دی مزاحمت کرن والا کاغذ بنایا، کپڑیاں دے لئی مائع رنگ اتے پانی نوں رد کیتا۔ واضح طور اگرچہ ایہدا کچھ قریبی آکھنا سگا، اینے نصیحت کیتی کہ کیمیائی لیبارٹریز شہراں توں دور ہونیاں چاہیدیاں نیں۔

عزالدین الجلدا  ( 1360 عیسوی 762 ہجری وچ مریا) نے کیمکل دے رد عمل دے نتیجے وچ خطرناک گیساں توں حفاظت دے لئی ماسک دا مشورہ دتا، اتے ایہہ پانی تبخیر اتے تکثیف دے ذریعے چنگے خالص ہو سکدا اے۔ صابن وچ کیمکل دے وادھے نال صابن وچ کاسٹک محفوظ کیتا جا سکدا اے جیڑا کپڑیاں نوں نقصان توں بچان لئی ہے۔ اوہ سونے نوں چاندی توں ایہہ جان کے وکھرا کیتا جا سکدا اے کہ محض سونا نائٹرک ایسڈ  وچ تحلیل نئیں ہو سکدا اینے بوہت ساریاں کتاباں لکھیاں، ایناں وچون دو 1000 صفحات توں بوہتیاں نیں۔

ابن الہیشم (1039 عیسوی 431 یجری وچ مریا) نوں ظالم خلیفہ نے الحاکم دریائے نیل تے گل بات کرن توں بعد مصر آون دی دعوت دتی۔ اینے آب پاشی دے کم نوں چنگا بناون لئی اسوان تے ڈیم بناون دی رائے دتی۔ اگرچہ الحاکم نے اینوں رد کر دتا۔ الہیشم نے  ماحولیاتی دباؤ اتے وزن تے زمینی موناطیسیت دی وی تفتیش کیتی۔ اینے روشنی اتے بصیرت دے نال عکس دا مطالعہ کیتا۔ الہیشم نے تقریباً 200 کتاباں لکھیاں، 47 ریاضی، اتے 58 انجینرنگ تے۔ ابن الہیشم دا طبیعات دا سارا علم ایدے توں بوہتا قابل قدر تصور کیتا جاندا اے۔ جو کجھ محمد نے اگ اتے موسماں دے بارے اپنمی احادیث وچ آکھیا۔ ایتھے ہے جیڑی صحیح مسلم والیم۔1 کتاب۔4 عدد۔1290 صفحہ۔ 302 آکھدی اے "ابوہریرہ توں روایت اے: اللہ دے پیغمبر نے آکھیا اگ نے آقا نوں شکایت کیتی، اے خداوند ، میرے کجھ حصے دوسریاں نے مکمل طور تے تباہ کر دتے نیں، ایس لئی اینوں دو ساہ لین دی اجازت دتی گئی، پہلا ساہ سردیاں وچ اتے دوجا گرمیاں وچ۔ ایس لئی تسی بوہت گرمی (گرمیاں وچ) اتے بوہت سردی (سردیاں وچ) ویکھدے اوہ۔

علم ہیت/ اجرام فلکی دا مطالعہ

جیکر انگریزی ناں ایلدیران، ریجل، اٹک، الجیرب، کاف ،دینب، صدر اتے 40 توں بوہتے دوجے ستارے عربی گردونواح دے ناواں وچ ظاہر ہوندے نیں، ایہہ ایس لئی نیں کہ اوہ موجود نیں۔ صحرا دی ہنیری رات وچ وکھالی دیندے نیں، عرب ماہر فلکیات نیں بوہت سارے ستارے لبھے جیڑے کہ پہلے نئیں جانے جاندے سگے۔ عربیاں اتے فارسیاں نیں بوہت ساریاں سائنساں دا مطالعہ کیتا، لیکن اوہناں نے اپنی بوہتی دلچسپی علم فلکیات وچ ظاہر کیتی۔

تھلے دیتے ہوئے کجھ ہور مشہور ماہر فلکیات نیں۔

ابوماشور البومظر 805-885 عیسوی	لاطینی وچ ترجمہ کرن دا کم کردا، جہدے وچ فلورس اسٹولوجی وی رلے ہوئے نیں، جیتھوں اسی شبد نجوم لبھدے آں۔ جہدے وچ ایہہ سوچیا جاندا اے کہ سنسار اوہدوں بنیا جدوں ست سیارے ستاریاں دے نال ٹکرائے۔
الخوازمی سی-825 عیسوی	کئی مضموناں دا عالم، اینے پہلی واضح علم فلکیاتدے متعلق عربی وچ کتاب لکھی۔
محمد بن بیگر البتنی (البٹجیتیس) سی 850-929 ء	پٹولمی دے کجھ جدول ٹھیک کیتے۔ مشرق واسطیٰ وچ سائنز اتے ٹینجنیٹس متعارف کرائے۔ میلانچتھن نے لاطینی وچ ایدا کم شائع کیتا۔
ایومپیس (ابن جابرول) 1021-1058ء	یہودی سپانوی فلسفی جیڑا ارسطو نوں پسند کردا سگا

مسلماناں دا پہلا علم فلکیات، بعد وچ روک دتا گیا۔ ابن ماجہ والیم 5 عدد 3726 صفحہ 149 وچ ذکر اے کہ فلکیات دے بارے وچ سکھنا جادو دے بارے سکھن دے برابر اے۔ سنان ابوداود والیم 2 سبق 148 عدد 3896 صفحہ 1095 انگریزی ترجمہ ایہہ ہی آکھدا اے صرف "اسٹرولوجی" دا شبد ورتدی اے۔ ایس توں بعد مسلماناں نے یونانی کم جمع کیتا۔ پہلی یونانی کتاب فلکیات دی متعلق (آکھیا جاندا اے ہرمیس ٹرسمیجیٹس نے لکھی) دا عربی ترجمہ 742ء وچ ہویا (125 ہجری) عباسی خلیفہ المنصور دے کول فارسی (ایرانی) ماہر فلکیات نوابحظ سگا اتے بعد وچ اوہدا لڑکا اوہدے نال رہیا۔ دوجے ماہرین فلکیات، علی ابن، عیسال آسٹرولیبی جہدے توں اسی اپنی اصطلاح اسٹرولیب حاصل کردے آں۔ اگرچہ یہ آلہ عرض اور اضافی عرض ناپن دے لئی پہلی واری 100-300 ق م  وچ ایجاد کیتا گیا۔

772ء میں المنصور نے ابویحیٰ الطبرق دا عربی ترجمہ کیتا جیڑا کلوڈیس پٹولمی  دا کم سگا اتے دوجیاں یونانی کتاباں دی المنصور نے، شہنشاہ بیزنٹین نوں درخواست کیتی۔ محمد الغرازی نے وی اک ہندوستانی فلکیاتدی کتاب دا ترجمہ کیتا۔ ایناں بنیاداں تے الخوازمی نے وی "فلکی اجسام دی علامتی پوزیشن دی معلومات"دا جدول لکھیا (سی 825ء)

بعد وچ عرباں اتے فارسیاںنے تقریباً اوہی علم دہرایا۔ فخر الدین الرازی( 606 ہجری 1209ء وچ مر گیا) نے اتسطو دے دعوے کہ ستارے ساکن نیں اتے زمین تو ہم فاصلہ نیں ایدے نال نال ایہہ دعویٰ کہ سارے فلکی اجسام دی حرکات ایک طراں دیاں نیں۔ اتے ہم شکل نیں تے سوالات کیتے۔ ایہہ کوپرنکس توں 300 سال پہلے سگا جیڑا 1543ء وچ مر گیا۔ سیارے (کتاب دا ناں) صفحہ 12 آکھدی اے کہ 275ق م  وچ سیحوس کے آرسٹارچس نے آکھیا کہ آسمان سورج دے گرد کومدے نیں، نہ کہ زمین دے، بلکہ ہر کوئی جدوں اوہنے جانیا مڑ گئے کہ ایہہ پاگل اے۔ دوجے یونانیاں اتے رومیاں نے سکھایا کہ دھرتی گول اے اتے لوکی دھرتی دی مخالف سمت وچ رہندے نیں۔  بمطابق لیکٹینیس (260-325ء) آسمانی ادارے کتاب 3 سبق 24 صفحہ  94۔ سورۃ 2: 258 آکھدی اے کہ ابرہام نے آکھیا اللہ مشرق توں سورج کڈا اے اتے بے تشریح بتاں نوں للکاردا اے سورج مغرب توں کڈو۔ سورۃ 2: 258 تے الرازی دی تفسیر نے آکھیا کہ سورج دا مشرق یا مغرب توں نکلن دا کوئی ثبوت نئیں، کیوجہ ہو سکدا اے جیڑی حرکت اسی ویکھدے آں حقیقی حرکت توں وکھری ہوئے۔

التبنی / بتنی ایہہ دمشق توں سگا، نے دریافت کیتا کہ اک شمسی ورا کنا لمبا ہوندا اے، صرف ٹھیک قیمت نوں نہ پاندے ہوئے 2 منٹ 22 سیکنڈ توں مسلماناں نے بوہت  رصدگاہواں بنایاں، پر ایس ویلے دے ساریاں توں وڈی رصد گاہ، مرگاہ وچ 1258 وچ بنائی گئی (657 ہجری)

دوجیاں شبداں وچ گرہناں دا منبع الطبری والیم 1 صفحہ 236 وچ دتا گیا اے( بالکل غلط طریقے نال)

مختلف الہامی تحریراں اتے علم فلکیات

مسیحت ، یہودیت، اتے اسلام سارے سکھاوندے نیں کہ خدا ہے جنے کائنات اک ترتیب نال بنائی۔  زبور 19: 1-2 آکھدا اے "آسمان خدا دا جلال ظاہر کردا اے اتے فضا اوہسی دستکاری وکھاوندی اے۔  قرآن یوسف علی دا ترجمہ  14: 53 آکھدا اے۔ اسی چھیتی ای اپنی نشانیاں (بوہت دور تک) علاقیاں وچ( زمین دے)وکھاواں گےاتے اوہناں دیاں اپنیاں جاناں وچ(روحاں) ظاہر نہ ہو جاوے۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔" تاہم اک دوجے ترجمے وچ اوہ آکھدا اے۔ اسی انساناں نوں اپنیاں نشانیاں افق وچ /کائنات وچ وکھاواں گے ایدے نال نال اوہناں دے اندر وی۔ ایتھوں تک کہ اوہ قائل نہ ہو جان کہ ایہہ مکاشفہ حقیقت اے۔ این جے داود دا ترجمہ دھرتی دے متلعق اک جیی گل کردا اے۔ جدوں کہ احمدی مولوی شہر علی دا ترجمہ آکھدا اے"۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔ دھرتی دے دارے حصیاں وچ نشانیاں۔۔۔۔۔۔۔۔" (اصل وچ اٹلکس) دھرتی دے (دور ترین) دی بجائے، ایہہ آکھدا اے" کائنات" محمد فاروق اعظم ملک دے ترجمے وچ۔ اربری دا ترجمہ درمیانی رسائی لیندا اے اتے آکھدا اے "افق وچ ساڈیاں نشانیاں۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔" قطع نظر، اگرچہ قرآن آکھدا اے کہ اللہ کِتے دور فطرت وچ نشانیاں وکھاندا اے۔

ٹوٹن والے ستارے

"ساریاں توں نچلے آسمان وچ چراغ (ستارے) نیں، اسی ایداں دے چراغ (بطور) گولے بدروحاں نوں نسان لئی بنانے آں، اتے اوہناں لئی بلدی اگ دی سزا تیار کیتی اے"۔ سورۃ 67: 5

"ایناں ستاریاں دے بناون دے تن مقصد نیں یعنی کہ آسمان دے سجاوٹ دے لئی، ابلیس نوں مارن لئی گولے، اتے سفر کرن آلیاں دی رہنمائی لئی۔ ایس لئی جیکر کوئی وکھری تفسیر کرن دی کوشش کردا اے، تے اوہ غلطی تے اے اتے صرف فضول کوشش کردا اے۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔"۔ بخاری والیم 4 کتاب 5 سبق 3 قبل از نمبر  صفحہ 282۔

ٹوٹن والے ستارے بعض اوقات شییطان نوں کھلبلی وچ پاوندا اے جیڑے آسمانی رازاں نوں سنن دی کوشش کردے نیں۔ صحیح مسلم والیم 1 کتاب 4 عدد 902 اور حاشیہ 647 صفحہ 243۔

ٹوٹن والے ستارے بُرے فرشتیاں نوں مارن دے لئی نیں ایس توں پہلاں کہ اوہ سنے ہوئے راز نوں کھلار دین۔ اگرچہ کجھ ویلے اوہ بھیڑے فرشتے ، اوہناں نوں مارن توں پہلاں ای پشین گوئیاں دس دیندے نیں۔ ابن ماجہ والیم 1 کتاب 1 عدد 194 صفحہ 110۔

اک مسلمان نے تجویز دتی کہ ہوسکدا اے کہ میں ایتھے غلط ہواں،کیوجہ اوہدے مطالعے وچ کوئی بھیڑے فرشتے نہ ہون، صرف جن ہون میں کسے شے نوں اسلام چو یا مسیحیت دے متعلق غلط نئیں آکھنا چاہندا، میں ٹھیک کرن دی حوصلہ افزائی کردا واں لیکن ایتھے ترجمے وچ حقیقتاً شبد فرشتے نیں"۔ ایتھے اقتباس اے: 194۔ ابرہریرہ توں روایت اے۔ کہ نبی نے آکھیا، جدوں اللہ نیں آسمان تے اک مسلے دا فیصلہ کیتا تے تے فرشتیاںنے فرمانبرداری وچ ایس کلام دے سامنے اپنے پر جھکا دتے (اتے اک آواز پیدا کیتی) جداں کہ اک لوہے دی زنجیر چٹان اوتے ماری جاندی اے فیر وی، جدوں اوہناں دے دلا تے خوف چھا گیا تے اوہناں نے آکھیا ایہہ کیہ اے جیڑا تہاڈے خداوند نے آکھیا اے؟ اوہ آکھدے نیں "سچائی"  اتے سر بلند اتے عظیم اے۔ (القرآن 34: 23) نبی نے آکھیا، فیر اوہناں نے ایہہ شبد سنے، اپنے کناں نوں حالات دے مطابق کجھ سنن لئی اتے تھلے والیاں نوں دسن لئی تیار ہو جاؤ۔ ایہہ اکثر ستارہ ٹوٹن تے ہوندا اے ایس توں پہلاں کہ اوہ تھلے  والیاں نال سرگوشی نہ کر دین۔اوہ ایس (کلام) نوں جیڑا پیشن گوئی ،یا جادو نوں اپنے منہ وچ رکھدے نیں اتے مزید براں ایہہ (ٹوٹن والا ستارہ) اوہناں نوں نیں ماردا جدوں تک اوہ دوسریاں نوں نہ دسن فیر اوہ اوہدے وچ 100 جھوٹ دا وادھا کر لیندے نیں۔ صرف شبد جیڑا آسمان توں کن وچ پیندا اے سچ ہوندا اے۔  ابن ماجہ والیم 1 کتاب 1 عدد 194 صفحہ 110۔ ایہہ بالکل "فرشتے نیں جیڑے بھیڑے فعل کر رہے نیں" ٹوٹے ہوئے ستارے جناں اوتے حملہ نیں۔ صحیح مسلم والیم 4 کتاب 24 عدد 5538 صفحہ 1210۔  ستارےشیطان دے خلاف حفاظت کردے نیں۔ الطبری والیم 1 صفحہ 223۔

جغرافیہ

عرباں دے کجھ مشہور نقشہ نگار یعقوبی ابن ہکل، مسعودی، مقدسی / موکداسی، ابن خردھا بھی سمارا کا، ابکری، یاکت اور ابلغد،الدّرسی بڑا ذہین جغرافیائی دان سگا۔ انگلینڈ، پیرس، یورپ وچ فرانس اتے چین وچ کنیٹن نوں عجلت / پھرتی وکھاون والا سگا۔ دسویں صدی وچ اک ہسپانوی عرب ملاح نیں بحراوقیانوس نوں لسبن توں پار کرن دی کوشش کیتی۔ دوجے شبداں وچ، حقیقت وچ دھرتی اک وڈی مچھلی تے بیٹھی اے۔ بمطابق اک مسلمان مورخ الطبری والیم 1 صفحہ 220 (923-839ء) بالکل ایسے طراں یورپی، فارسی اتے عرب نوں سر کرن لئی بوہت ساریاں فرضی کہانیاں رکھدے نیں۔

سورۃ 18: 85-86 دسدی اے کہ حکمران ذوالقرنین نیں ڈوبدے سورج دا پچھا کیتا اتے ویکھیا کہ ایہہ گندے (کیچڑ) پانی دے چشمہ وچ چلا گیا۔ہن اسی جانندے آن کہ سورج کیچڑ والے پانی وچ نئیں جاندا۔ لیکن شروع دے مسلمان ایہہ یقین رکھدے سن کہ ایہہ حقیقتاً اے۔ الطبری والیم 1 صفحہ 234 اتے دوجی مثال، "[دھوالقارنییان] دی گوہی اےکہ ڈوبداسورج اپنی آرام گاہ دی تھاں یعنی کالے پتلے دلدلی مٹی دے تالاب وچ جاندا اے بمطابق الطبری جلد 5 صفحہ 173-174۔

حدیثاں وچ آب و ہوا دا مطالعہ

"ابو ہریرہ توں روایت اے: اللہ دے رسول نیں آکھیا اگ نے خداوند دے سامنے ایہہ آکھدے ہپوئے شکایت کیتی: اے مالک، میرے کجھ حصیاں نے دوجیاں نوں ساڑ کے مکا دتا اے۔ ایس لئی اوہنوں دو اخراج دی اجازت دتی گئی اک اخراج سیالاں وچ اتے دوجا گرمیاں وچ۔ ایہہ ہی وجہ اے کہ تہانوں (گرمیاں وچ) تے بوہت گرمی لگدی اے اتے (سیالاں وچ) بوہت سردی۔ صحیح مسلم والیم 1 کتاب 4 عدد 1290 صفحہ 302۔

خوراک دی سائنس

جدوں کہ کجھ مسالہ جات مشرق وسطیٰ وچ اگدے نے، مشرق وسطیٰ، ایشیا وچ مسالیاں دی بوہت وڈی مقدار دے لئی آسان رسائی رکھدا اے۔ ایتھوں تک کہ اج وہ مشرق وسطیٰ دی خوراک دے وکھرے اتے دلچسپ ذائقے نیں صدیاں تے تجربے اتے کئی مسالیاں دے نال۔ کافی ساریاں توں پہلاں مشرق وسطیٰ وچ ورتی گئی۔ چونکہ کافی اک محرک اے مسلمان علما نیں پہلے ایدے ورتن نوں لعنت قرار دین دی کوشش کیتی۔ عام مسلماناں نے دعویٰ کیتا کہ کافی چنگی اے کیوجہ ایہہ رات نوں اوہناں نوں نماز لئی جگا کے رکھدی اے۔ اتے مسلسل علما نے اپنے ذہن بدل لئے۔

تلوار دی دستکاری

جاپان توں باہر،دنیا وچ اعلی ترین تلواراں 'شام' وچ دمشقی تلواراں نیں۔ جیڑیاں "انیلنگ" فولاددے راز دی وجہ توں ڈگدے ڈگدے سنبھلیاں جیڑا بڑی آہستگی نال ٹھنڈا ہوندا اتے مضبوط ہو سکدا اے۔ اتے بوہتا تیز ہو سکدیاں نیں ایس فولاد دی بہ نسبت جیڑا چھیتی ٹھنڈا ہوندا اے۔ بد قسمتی نال، جیڑے طریقے نال ایہہ تیار ہوندیاں نیں لال گرم تلوار نوں "اک مضبوط غلام دے جسے وچ " گھسیڑنا اوکھا کم اے۔

جنگی توپاں

مسلماناں نے کم از کم 10 واری قسطنطینی قطب 670ء وچ شروع کر کے گھیریا، پر اوہ اوہنوں کدی وی فتح نہ کر سکے۔ ایتھوں تک کہ اوہناں نے اک چینی تاجر نال مقابلہ کیتا۔ تاجر نے  10000 بازنطینی باشندے ویچن دی پیش کش کیتی جیڑا شہر وچ بارود دے دھوکے وچ سگا۔ اوہ تھلے ئے کیوجہ اوہناں نے آکھیا کہ اوہناں دے کول پہلاں ای یونانی توپ ہے اک موٹی کشید پیٹرولیم جیڑی پانی تے تیردی اتے اگ لا سکدی اے۔ ایس لئی تاجر تھلے آیا اتے بارود 000'80 توں 000'100 تے ویچ دتا 29-30 مئی 1453ء نوں دیواراں گرا دتیاں گیاں۔ ترکاں نے اگلے ست سالاں وچ یونان نوں فتح کر لیا، اتے 1526 توں 1528 تک شمال ول آسٹریا تک لڑے۔

فلسفہ اتے منطق

جدوں شہنشاہ زینو نے نیسٹورین مسیحیاں نوں شام توں کڈ دتا تے اوہناں وچوں بوہت سارے ایران اتے بعد وچ بغداد وچ وس گئے۔ اوہناں وچوں بوہت ساریاں نیں طبی علم اتے ارسطو دے فلسفے نوں محفوظ کر لیا۔ ایوپمپیس ابن جبرول وی مشہور سگا (1021-1058ء)  اک یہودی فلسفی سگا اوہ مسلم سپین وچ رہندا سگا۔ اوہ ارسطو دے فلسفہ دا وکیل سگا۔ مسلمان ایواوز ( 1126-1198ء) اک عظیم ارسطو دے فلسفے دا حمایتی سگا۔

تھامس ایکنس (1125-1274ء) وی ارسطو دے فلسفے دا حمایتی سگا اینے اک "ایروستاں دے خلاف دانشمندی دے انوکھے پن تے" کم لکھیا۔ مُلا صدرا نے ایران دا فلسفی خیال بدل دتا افلاطون توں ارسطو دے خیال وچ، ایس طراں یورپ وچ تھامس ایکنس نے کیتا۔

علم کائنات۔ خدا دے وجود دے متعلق

کالم دلیل

کالم دا عربی وچ معنی "ابدی" ہےاتے کالم کائناتی دلیل اک اکیسی دلیل جیڑی مسیحی اتے مسلمان دویں خدا دے وجود نوں ظاہر کرن لئی ٹھیک طراں ورت سکدے نیں۔ نورم گیسلر مسیحی حمایت دے بیکر انسائیکلوپیڈیا وچ صفحہ 399 وچ اینوں "اک افقی (سدھا خط) شکل دی کائناتی دلیل آکھدا ہے"

1) ہر چیز جیڑی جمی اےایدی تخلیق دا مقصد اے۔

2) کائنات جدوں جمہ اک ویلہ سگا۔

3) ایس لئی کائنات اپنی تخلیق دا کوئی مقصد رکھدی اے۔

کجھ دھریاں دے اقرار نامہ وچ ایہہ ہے جیڑے آکھن دی کوشش کردے نیں کہ بالکل نیستی/ فنا توں کجھ پیدا کیتا جا سکدا اے۔

لوگ جو کالم دلیل دی حمایت کردے نیں بشمول مسلمان الفارابی، الغرالی، ایویسینا اور مسیحی ماہر علم الہیات بونا وینچر۔ اک مسیحی فلسفی جنے ایس دلیل وچ کمزوری ویکھی تھامس ایکنس سگا۔ اینے غور کیتا کہ ایہہ ممکن اےکہ خدا گزشتہ ابدیت توں کائنات تخلیق کر سکدا اے۔ اتے فطرت وچوں کوئی ثبوت نئیں آیا، کہ خدا نے کائنات ویلے دے کسے مقام تے پیدا کیتی یا ہمیشہ دے لئی۔ ایکنس نے کائناتی دلیل دے نویں ترجمے دی حمایت کیتی۔ ہر چیز جیڑی مقصد رکھدی اے (ویلے وچ پیدا ہوندی یا گزشتہ ابدیت توں) کسے چیز توں پیدا ہوئی۔

علم حیوانات

سارے براعظماں دے لوک ایس ویلے بوہت وہمی نیں، چینیاں دے اپنے (چنگے) اژدھا نیں۔ یورپیاں دے اپنے بُرے اژدھا نیں۔ سندری دیو اتے یونانی قصیاں دا فرضی سپ۔ عرباں دے یونی کارن اتے فرضی پرندے نیں۔ وڈے توں وڈا جانور یاتھی انڈیاں دے نال حتیٰ کہ 'جن'چُکن توں انکار کردیندے سگے۔  جن اگ توں بنے نیں جدوں کہ لوک مٹی توں بنے نیں، تاہم، مگاریم لوک کچھ ھناں دا خاندان رکھدے نیں ابوداود والیم 3 عدد 5088 حاشیہ 4436 صفحہ 1415-1416۔ ٹڈیاں مچھلیاں دیاں چھنگلیاں توں جمیاں بمطابق حدیث ابن ماجہ والیم 4 عدد 3227 صفحہ 409۔

سورۃ 16: 69 آکھدی اے کہ شہد دی مکھیاں دے جسماں دے اندر شربت (شہد) ہے جیڑا دوجیاں دے لئی شفا دے لئی چگا اے۔ ایہہ اللہ دے ولوں نشانی اے۔ حقیقت وچ شہد مکھی دے جسے وچوں باہر نکلدا اے ایہہ وجہ اے کہ اوہ شہد دے چھتے بنادیاں نیں۔ مویشی، رطوبتاں اتے خون دے نال دودھ بناندے نیں سورۃ 16: 66۔ دھرتی تے یا فضا وچ اڈن والے جانورراں وچوں کوئی جانور انساناں دی طراں ابادی نئیں بناندے سورۃ 6: 28 دے مطابق۔

اک مادہ بندر (بندریا) نوں غلط (غیر قانونی)جنسی مباشرت کرن دی وجہ توں سنگسار کر کے مار دتا گیا۔ بخاری والیم 5 کتاب 58 سبق 26 عدد 188 صفحہ 119۔ ایہہ وضح نئیں کہ کس دا قانون ناجائز سگا۔ مباشرت دے دوران اپنے "جزیات" دے انحصار تے اک بچہ اپنی ماں دی نسبت پیونال بوہتی مشابہت رکھدا اے ۔ بخاری والیم 5 کتاب 58 سبق 49 عدد 275 صفحہ 190، بخاری والیم 6 کتاب 60 سبق 8 عدد 7 صفحہ 9۔

ناک

"ابوہریرہ توں روایت ہے کہ نبی نے آکھیا جیکر تہاڈے وچوں کوئی نیند توں جاگے اتے وضو کرے تے اوہنوں اپنے نک وچ تن واری پانی پا کے تے دھونا چاہیدا اے۔ اتے فیر پریشر نال باہر کڈنا چاہیدا اے، کیوجہ شیطان ساری رات نک دے اوپر والے حصے وچ ٹھہریا رہندا اے" (1)

ایہہ اج وی قائم اے جداں کی حاشیہ (1) ظاہر کردا اے۔ ایہہ آکھدا اے" سانوں یقین رکھنا چاہیدا اےکہ شیطان حقیقتاً نک دے اوپر والے حصے وچ ٹھہردا اےاگرچہ اسی نئیں سمجھ سکدے، کداں، کیوجہ ایدا تعلق  اندیکھی دنیا توں ہے جدے متعلق اسی اللہ دے رسول دے دسن دے سوا نئیں جاندے""۔ بخاری والیم 4 کتاب 54 سبق 10 عدد 516 صفحہ 328۔ شیطان لوکاں دے نک وچ رات گزاردا اے صحیح مسلم والیم 1 کتاب 2 عدد 462 صفحہ 153 وچ وی ہے (حاشیہ 450 بھی) سنن نساء والیم 1 عدد 91 صفحہ 167۔

نک اتے منہ چوں پانی سوں سوں کر کے کڈن نال، گناہ باہر آوندے نیں۔ ابن ماجہ والیم 1 کتاب 1 عدد 282 صفحہ 163۔ پر ایہہ یقین کر لو کہ تہاڈا نک طاق گنتی وچ صاف ہویا اے۔ ابن ماجہ والیم 1 کتاب 1 عدد 406 صفحہ 228۔

اپنے نک چوں چھینک کے پانی کڈنا اتے حیض دا جاری ہونا شیطان دے افعال نیں۔ ابن ماجہ والیم 2 عدد 969 صفحہ 87۔ جدوں کہ حیض دا جاری ہونا ہو سکدا اے کہ حفظان صحت دا نتیجہ ہووے،زنانیاں نوں ایہہ آکھدیاں ہویاں فطرتی طور تے، ہر مہینے شیطانی کم کردیاں نیں، کجھ بوہتا اے۔ایس معاملے وچ، سآستی شیطان دے ولوں ہے بمطابق بخاری والیم 8 کتاب 73 سبق 125 عدد 242 صفحہ 157 اور والیم 8 کتاب 73 سبق 128 عدد 245 صفحہ 158۔

بُری نظر اتے قرآن

"بُری نظر اک حقیقت ہے" بخاری والیم 7 کتاب 71 سبق 36 عدد 636 صفحہ 427، والیم 7 کتاب 71 سبق 86 عدد 827 صفحہ 538۔ بخاری والیم 4 کتاب 55 سبق 9 عدد 590 صفحہ 386۔ "بُری نظر سچ اے" ابن ماجہ والیم 5 عدد 3506-3507 صفحہ 39۔ موتاہ مالک 1۔1۔50 "۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔ بُری نظر دا اثر اک حقیقت اے" صحیح مسلم والیم 3 کتاب 24 عدد 5426 صفحہ 1192۔ صحیح مسلم والیم 3 کتاب 24 عدد 5424-5427 صفحہ 1192۔

 عامر بن ربیعہ نوں آکھیا گیا کسے نوں بُری نظر دا دیا کر۔ ابن ماجہ والیم 5 عدد 3508 صفحہ 40۔

تاہم، محمد دے وال بُری نظر دے لئی علاج سگا۔ بخاری والیم 7 کتاب 72 سبق 65 عدد 784 صفحہ 518۔ جدوں محمد اپنے وال کاٹدا تے اوہدے صحابہ ہر لٹ نوں محفوظ کرن لئی پھڑنا چاہندے سی محمد نے لوکاں نوں اپنے وال وانڈ کے سخاوت کر دتی۔ صحیح مسلم والیم 2 کتاب 7 عدد 2991-2994 صفحہ 656-657۔

جادو ٹونا (چھو منتر) بُری نظر دا علاج ۔ ابن ماجہ والیم 5 عدد 3510-3511 صفحہ 41، والیم 5 عدد 3512 صفحہ 42۔

چھو منتر نظر بد دے خلاف جائز اے اتے بچھو دے خلاف بھی۔ ابن مجہ والیم 5 عدد 3513-3518 صفحہ 42-42۔

محمد نے نظر بد دے خلاف اتے زہریلے کیڑیاں دے خلاف چھو منتر ورتیا۔ ابن ماجہ والیم 5 عدد 3525 صفحہ 48۔ محمد نے عائشہ نوں نظر بد دے علاج دے لئی چھو منتر دتا۔ صحیح مسلم والیم 3 کتاب 24 عدد 5445-5447-5450 صفحہ 1196۔ محمد نظر بد تے یقین رکھدا سگا اتے ایہہ کہ ایہدے خلاف جادو منتر ہے الطبری والیم 39 صفحہ 134۔

اونٹ دی گردن ت پورا ہار نہ رہن دینا ملک نے خیال کیتا کہ ایہہ نظر بد دا سبب بندا اے۔ موتاہ 39۔1249۔

محمد متفق سگا  کہ جادو منتر( قرآن دا)بُری نظر توں بچاندا اے۔ موتاہ مالک 3۔2۔50، 4۔2۔50۔

قرآن دیاں آخری دو سورتیں ( 113 اتے 114) نظر بد دے خلاف دتیاں گیاں ابن ماجہ والیم 5 عدد 3517 صفحہ 41۔

تاہم، سورتیں 113-114 ابن مسعود دے قرآنی ترجمہ وچ نئیں ہے (فہرست صفحہ 57) ایہہ غلطی اتفاقی نہیں۔ ایہہ روایت کیتی گئی کہ ابن مسعود نے آکھیا۔" جادو منتر دیاں سورتاں( 113 اور 114) خدا دیاں کتاباں نئیں"۔

(www.Answering-Islam.org/distortionInTheQuran.htm.)

ابن مسعود محمد دو ذاتی سیکرٹری سگا محمد نے لوکاں نوں دسیا کہ ابن مسعود اتے تن دوجے بندیاں کولوں قرآن سیکھو۔ بخاری والیم 6 کتاب 60 سبق 8 عدد 521 صفحہ 486-487 ۔

طاق شیواں

اکھاں وچ سرمے دی سلائی طاق (گنتی) وچ پانا چاہیدا اے۔ ابن ماجہ والیم 5 عدد 3498 صفحہ 35-36۔

اکھاں وچ سرمے دی سلائی یا عقیق (پتھر) نال طاق واری لانا چاہیدا اے۔ ابوداود والیم 1 عدد 35 صفحہ 8۔

صفائی کرن لئی پتھراں دی تعداد طاق ٹھیک اے۔ صحیح مسلم والیم 2 کتاب7 عدد 2982 صفحہ 655۔ اپنے آپ نوں طاق تعداد وچ ڈھلیاں نال صاف کرو۔ سنن نساء والیم 1 عدد 43 صفحہ 149۔ جدوں فطرت دے بلاوے دا جواب دیو، تے اپنے آپ نوں ہمیشہ طاق تعداد وچ عقیق (پتھر) نال پونجھو۔ صحیح مسلم والیم 1 کتاب 2 عدد 458-463 صفحہ 153-154۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔ ابوداود والیم جلد 1 سبق 21 عدد 40 صفحہ 10 کے مطابق تن پتھر لوؤ۔ محمد باقاعدگی نال طاق تعداد وچ کھجوراں کھاندا سگا۔ بخاری والیم 2 کتاب 15 سبق 4 عدد 73 صفحہ 38۔

نماز وچ یقین کر لو کہ تسی اینوں طاق رکوع وچ مکایا اے۔ صحیح مسلم والیم 1 کتاب 4 عدد 1632-1644 صفحہ 362-364۔

رات نوں طاق رکوع وچ نماز ادا کرو۔ سنن نساء والیم 2 عدد 1295 صفحہ 392، والیم 2 عدد 1711-1712 صفحہ 398، والیم 2 عدد 1714-1718 صفحہ 399-400، جلد 2 عدد 1759 صفحہ 415۔

اپنا نک طاق تعداد وچ صاف کرو۔ ابن ماجہ جلد 1 کتاب 1 عدد 406 صفحہ 228۔ اک مسلمان نوں طاق تعداد وچ نمازان پڑھنیاں چاہیدایاں نیں۔ ابن ماجہ جلد 2 عدد 1169-1170 صفحہ 194-195۔

دوجے وہم

"اوہ جنے سویرے ست کھجوراں (دھرتی دی) ایہہ دو لاوا مسطحواں دے وچکاروں کھادیاں اینوں شام تک زہر نقصان نئیں دیندا"۔ صحیح مسلم والیم 3 کتاب 21 عدد 5080 صفحہ 1129، جلد 3 کتاب 21 عدد 5081۔ وی جادو دا وادھا کردی ہے کجھ جادو ٹھیک نیں کیوجہ سید بن جُبر نے جادو دا عمل کیتا جدوں اوہنوں بچھو نے ڈنگ ماریا اوہنے ایہہ محمد کولوں سیکھیا سی ۔ صحیح مسلم جلد 1 کتاب 1 عدد 625 صفحہ 141۔ محمد نے انصار لوکاں نوں بچھو دے ڈنگ دا زہر دور کرن دے لئی اک جادو منتر دتا۔ صحیح مسلم والیم 3 کتاب 24 عدد 5442-5444-5448 صفحہ 1192-1196۔ تعویزاں دا کم، لیکن ایہہ مسلمان نئیں ورتدے۔ ابن ماجہ والیم 5 عدد 3530 صفحہ 51-52۔

اک افعی اسقاط حمل دا باعث بن دا اے۔ ابن ماجہ جلد 5 عدد 3534-3535 صفحہ 54-55۔ پہلے سجے پیر وچ جوتی پاؤ اتے کھبے پیر وچوں پہلے اتارو۔ ابن ماجہ جلد 5 عدد 3616 صفحہ 95-96 موتاہ مالک 15۔7۔48۔ جیڑا بندہ اعتبار دے قابل شیواں آکھدا اے اوہ نا گہانی پیڑت وچ اوس دن یا رات نہ پوؤے گا۔ ابو داود والیم 3 عدد 5069 صفحہ 1411۔ اپنے سجے ہتھ نال کھاؤ پیو،کیوجہ شیطان اپنے کھبے ہتھ نال کھاندا پیندا اے۔ موتاہ مالک 6۔4۔49۔ جبرائیل فرشتے نے محمد دے ہر جادو منتر اتے اوہدے ویرودھ بھیڑی نظر دا اک جادو منتر نال علاج کیتا۔ ابن ماجہ والیم 5 عدد 3533 صفحہ 47۔

ایس نبی دی پیروی کرنا جہدے تے جادو ہو گیا سگا

محمد تے اک واری جادو ہو گیا:" عائشہ توں روایت اے، نبی تے جادو ہو گیا ایس طراں اوہنے رومانوی حرکت شروع کر دتی۔ اتے جیڑی چیز اوہ کر رہیا سگا ایداں سی جیویں اوہ حقیقتاً نئیں کر رہیا۔ اک دن اوہنے اللہ کولوں کوفی دیر دعا منگی اتے فیر اوہنے آکھیا ،میں محسوس کردا واں کہ اللہ نے مینوں اک وحی گھلی اے کہ مینوں اپنا علاج کداں کرنا چاہیدا اے۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔" بخاری جلد 4 کتاب 54 سبق 10 عدد 490 صفحہ 317، جلد 4 سبق 34 عدد 400 صفحہ 267، جلد 8 سبق 56 عدد 89 صفحہ 56-57، جلد 8 سبق 59 عدد 400 صفحہ 266-267، جلد 7 سبق 47-49 عدد 658-660 صفحہ 441-443۔

ایس بیان وچ ہور وی تفصیلات نیں۔ عائشہ دا بیان اے، نبی نے ایداں کرنا جاری رکھیا اتے ایداں دیاں خیالاتی تصویراں کافی دیر بنادا رہیا۔ کہ اوہ اپنی رن دے نال جنسی رشتہ بنائے ہوئے اے اتے حقیقت وچ اوہنے نہ کیتا۔ اک دن اوہنے مینوں آکھیا اے عائشہ! اللہ نے میرے نال اک مسلہ دے متعلق مینوں ہدایت دتی اے جہدے متعلق میں اوہنوں (اللہ) نوں پوچھیا۔ دو بندے میرے کول آئے اک میرے پیراں دے کول بہہ گیا اتے اک سر دے کول، میرے سر دے کول بیٹھے ہوئے نیں (میرے ول اشارہ کر دیاں ہویاں) پوچھیا، ایس بندے دے نال کیہ غلط ہویا اے؟ دوجے نے جواب دتا، ایہہ جادو دے اثر وچ اے۔ پہلے نے پوچھیا کنے ایدے تے جادو کیتا؟ دوجے نے جواب دتا لُبید بن عاصم نے"۔ پہلے نے پوچھیا، کیہڑا مواد ورتیا گیا اے؟ دوجے نے جواب دتا نر کھجور دے درخت دے رزدانے نال اک کنگھی نال اتے اوہ کنگھی ایہدے والاں نال رگڑی گئی دھراوں کنویں وچ پتھر دے تھلے رکھیا گیا سگا"۔ اتے فیر نبی اوس کنویں تے گیا اتے آکھیا "ایہہ اوہی کنواں اے جیڑا مینوں وکھالی دتا سگا۔ ایہدے کھجور دے درخت دیاں چوٹیاں شیطان دے سراں دی طراں وکھالی دیندیاں نیں۔ اتے ایدا پانی حینا آمیزش دی طراں وکھالی دیندا اے۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔" عائشہ نے وادھا کیا، (جادو گر) لُبید بن عاصم  بنی زُریک توں اک بندہ سگا اتے یہودیاں دا اک بیلی سگا"۔ بخاری جلد 8 کتاب 73 سبق 56 عدد 89 صفحہ 57، بخاری جلد 8 کتاب 73 سبق 59 عدد 400 صفحہ 266۔ لبید بن ایلعاصم یہودی نے محمد تے جادو کر دتا۔ صحیح مسلم والیم 3 کتاب 24 عدد 5428-5429 صفحہ 1192-1193، صحیح مسلم والیم 2 کتاب 4 عدد 1888 صفحہ 411۔ جیکر کوئی جان بوجھ کے محمد نال اک جھوٹ منسوب کر دا اےاتے اوہدا مسکن جہنم اے۔ ابن ماجہ جلد 5 عدد 3754 صفحہ 161-162 ، ابوداود والیم 3 سبق 1372 عدد 3643 صفحہ 1036 وی ویکھو۔ بس اک مسلمان نوں محتاط رہنا چاہیدا اے جیکر اوہ آکھدا اے ساری بخاری تے اعتبار اتے پیروی کرنی چاہیدی اے۔ صحیح مسلم ، ابن ماجہ جیڑیاں بوہتیاں مسلم شریعت دی نیو قائم کردیاں نیں۔ "اک جیڑا چاندی دے پانڈے وچ پیندا اے اپنے لئی جہنم دی اگ لیاندا اے"۔ موتاہ مالک 11۔7۔49۔

اللہ تے یقین دا ارتھ اے وہم پرستی نوں پچھے چھڈنا!

حوالہ جات

البخاری، صحیح بخاری۔( مترجم محمد محسن خان، المکتب السلافیات المدینۃ المنورہ (تاریخ نہیں) (9 جلدیں) بہت مستند سآنی احادیث کا مجموعہ)

اربری، اے۔ جے۔ قرآنی تفسیر۔ مکمیلاں پبلشنگ کمپنی انچارج 1955۔ (یوسف علی دا ترجمہ ایدے توں بوہتا چنگا اے)

کیمبل، ولیم۔ قرآن اتے بائبل تاریخ اتے سائنس دی لو وچ۔ عرب ورلڈ منسٹریز۔ 1986، 2002 ڈاکٹر کیمبل اک طبی ڈاکٹر ہے جیڑاعربی بولدا اے اتے اوہنے شمالی افریقہ وچ کم کیتا۔

انسائیکلو پیڈیا برٹنیکا۔ انسائیکلوپیڈیا برٹنیکا انچارج 1958 جلد 13، صفحہ 7-8۔

القرآن دےمعنیاں دا انگریری ترجمہ: انسانیت دے لئی رہنمائی۔ مصنف محمد فاروق اعظم ملک۔ انسٹٹیوٹ آف اسلامک نالج 1997۔

گیسلر، نارمن ایل۔ بیکر انسائیکلوپیڈیا آف کرسچن اپالوجیٹکس۔ بیکر بُکس 1999۔

دی ہولی قرآن۔ (عربی اور انگلش) ریوازڈ اینڈ ایڈٹڈ پریزیڈنیسی آف اسلامک ریسرچ، آئی ایف ٹی اے، کال اینڈ گائیڈنیس۔ کنگ فہد ہولی قرآن پرنٹنگ کمپلیکس۔ (انگریزی مترجم عبدالہہ یوسف علی تھا) 1410 ہجری۔

مسلم، امام۔ (انگریزی میں عبداللہ حمید صدیقی نے پیش کیتا)صحیح مسلم ۔ انٹرنیشنل اسلامک پبلشنگ ہاوس۔ (تاریخ نئیں )4 جلداں۔

نساء امام ابوعبدالرحمان احمد۔ سنن نساء مترجم محمد اقبال صدیقی قاضی پبیکشینز 1994۔ سگان، کارل، جو ناتھن نورٹن لیونارڈ۔ پلاٹس۔ ٹائم لائف بُکس 1969۔

سنن ابوداود۔ مترجم احمد حسن شاہ محمد اشرف پیبلشرز 1984-1996۔

سنن ابن ماجہ۔ مترجم محمد طفیل انصاری۔ قاضی پبیکشینز ذوالقرنین چیمبرز (پاکستان) 1994۔

وان نوسڑانڈز سائنٹیفک انسائیکلوپیڈیا، ایڈیشن۔ ڈی۔ وان نوسٹرانڈ کمپنی، انچارج 1968۔

ورلڈ بُک انسائیکلوپیڈیا۔ ورلڈ بُک انچارج۔ 1990

یحیٰ بن شرف النبوی، امام ابوذکریا (تالیف کرنیوالا)، ایس، ایم، مدنی عباسی (مترجم) ریاض السلحین۔ انٹرنیشنل اسلامک پیبلشنگ ہاوس۔ (تاریخ نئیں) (2 جلداں)

http://www.nlm.nih.gov/hmd/arabic

عربی / فارسی دنیا وچ ادویاتی تاریخ دے لئی۔

http://www.masnte.org/history.asp?id=1033

http://www.iad.org/Islam/medicine.html